مجله پزشکی سلامتی سیب
برای بسياری از ايرانيان که هوای تهران را تجربه کرده‌اند هوای شهری مانند کاليفرنيا حداقل در ظاهر پاک و سالم به نظر می رسد. از سوی ديگر برخی از ساکنين این شهرها از بالابودن هزينه‌های مربوط به محيط زيست (مانند هزينۀ بهسازی بنزين)، که توسط دولت اخذ می‌شود، شکايت دارند و اين هزينه‌ها را غيرضروری می‌دانند. در این مطلب می‌خواهیم به بررسی آلودگی هوا و شاخص آلودگی هوا بپردازیم.
شاخص آلودگی هوا چیست؟
امروزه بیشتر به‌جای شاخص آلودگی هوا از یک شاخص کیفیت هوا (AQI)، توسط سازمان‌های دولتی، استفاده می‌شود تا به مردم اطلاع دهد که هوا در حال حاضر چقدر آلوده است یا پیش‌بینی می‌شود چقدر آلوده شود. اطلاعات AQI با گرفتن میانگین از یک سنسور کیفیت هوا به دست می‌آید که می‌تواند به‌دلیل ترافیک وسایل نقلیه، آتش‌سوزی جنگل‌ها یا هر چیزی که آلودگی هوا را افزایش می‌دهد افزایش یابد. آلاینده‌های آزمایش‌شده عبارت‌اند از: اُزون، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و غیره.
چه مواردی در شاخص آلودگی هوا تأثیر دارند؟
سوخت‌های فسيلی باعث افزايش ذراتی مانند دی‌اکسيد کربن، مونوکسيد کربن، اکسيدهای نيتروژن و اکسيدهای گوگرد در هوا می‌شوند. اين نوع از آلودگی به‌عنوان آلودگی با ذرات معلق (Particle pollution) شناخته می‌شود. نوع ديگری از آلودگی، که خطرناک‌تر است و به آلودگی اُزون (Ozone pollution) معروف است، زمانی اتفاق می‌افتد که غلظت ذرات معلق در هوا به بالاتر از حد استاندارد می‌رسد و واکنش‌های بين اين ذرات در حضور نور خورشيد باعث توليد گاز اکسيژن سه اتمی يا اُزون می‌شود.
درحالی‌که وجود اُزون در لايه‌های بالای اتمسفر برای حيات انسان‌ها و ساير موجودات زنده ضروری است و جلوی عبور بخش بزرگی از اشعۀ ماوراء‌بنفش را می گيرد، توليد اين گاز در مجاورت زمین بسيار خطرناک است و می‌تواند مسبب بيماری‌های مختلفی شده و حتی تهديدکنندۀ حيات باشد.
چگونه می‌توان از میزان آلودگی هوای محل زندگی مطلع شد؟
همان طور که گفته شد، وضعيت آلودگی هوا در مناطق مختلف بسیار متفاوت است و در يک طيف گسترده از مناطق کاملاً پاک تا مناطق بسيار آلوده قرار می‌گيرد. ازاين‌رو بهترين راه مراجعه به سايت‌های معتبری است که میزان آلودگی هوا را گزارش می‌کنند. برای مثال با مراجعه به آدرس اينترنتی airnow و با واردکردن کدپستی می‌توانيد از کيفيت هوای محل مطلع شوید.
اگر در مناطقی که میزان آلودگی زيادی دارند کار يا زندگی می‌کنيد، بهتر است برای محافظت از خود دستورات ايمنی را به کار بگیرید.
محافظت در برابر آلودگی هوا
بهترین راهکار برای در امان ماندن از آلودگی هوا، برگزیدن مناطقی برای کار و سکونت است که آلودگی شدیدی ندارند.
اگر ناچار به سکونت یا کار در مناطق آلوده هستید، باید تاحدامکان از ورود ذرات معلق، اُزون، باکتری‌ها و سایر آلودگی‌ها به دستگاه تنفسی خود جلوگیری کنید. برای این منظور به موارد زیر عمل کنید:
دستگاه‌های تصفیه‌کنندۀ هوا
بیشتر افراد قسمت عمدۀ شبانه‌روز را داخل محیط سربسته در منزل یا محل کار می‌گذرانند؛ ازاین‌رو، اگر از سیستم‌های تصفیه هوای استاندارد (Air Purifier) استفاده کنند ممکن است بتوانند بخشی از آلودگی را از هوای تنفسی خود حذف کنند.
اندازه‌های مختلفی از این دستگاه‌ها در بازار موجود است. نمونه‌های کوچک‌تر، که بین صد تا دویست دلار قیمت دارند، برای استفاده در داخل اتاق مناسب هستند (برای مثال برای کارکنانی که امکان تغییرات در سیستم تهویۀ مرکزی یا ایزولاسیون اتاق محل کار خود را ندارند). نمونه‌های بزرگ‌تر برای نصب روی سیستم تهویۀ مرکزی هوا (Air Condition) طراحی شده‌اند و قیمت آن‌ها بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ دلار است. این دستگاه‌ها کل هوا را قبل از خروج از سیستم تهویه تصفیه می‌کنند. ازآنجا‌که ذرات معلق بار الکتریکی دارند، دستگاه‌های مجهزتر، به روش جذب و دفع بارهای الکتریکی، ذرات معلق، باکتری‌ها و هاگ‌ها را به دام می‌اندازند و تصفیه می‌کنند.
استفاده از این دستگاه‌ها به‌خصوص برای کودکان، سالمندان، افراد مبتلابه بیماری‌های تنفسی و کسانی که به آلرژی مبتلا هستند توصیه می‌شود.
عایق‌بندی و نظافت مناسب
متأسفانه بیشتر ساختمان‌ها عایق‌بندی مناسبی ندارند و آلودگی به‌راحتی از طریق پنجره‌ها و درب‌ها وارد ساختمان می‌شود. ازاین‌رو سعی کنید که، از پنجره‌های دوجداره و درب‌هایی که عایق‌بندی مناسبی دارند برای جلوگیری از ورود آلودگی و گرد و غبار به ساختمان استفاده کنید.
در هنگام خرید یا اجارۀ خانه به نزدیکی آن به بزرگراه‌ها و بادخیزبودن منطقه توجه کنید و تاحدامکان از خرید یا اجارۀ منزل در این مناطق خودداری کنید.
برای نظافت، جاروکردن و گردگیری از وسایلی که برای جذب گرد و غبار طراحی شده‌اند استفاده کنید. پارچه‌های مخصوص گردگیری، که شارژ الکتریکی مثبت دارند، به شکل مؤثرتری غبار را به خود جذب می‌کنند. همچنین می‌توانید از جاروبرقی‌هایی که به‌عنوان ضد گرد و غبار (Anti-Dust) در بازار موجود هستند نیز استفاده کنید.
انتخاب زمان و مکان مناسب
اگر ضرورتی ندارد در زمان‌هایی مانند بعد از ظهر و غروب، که آلودگی هوا بیشتر است، از منزل خارج نشوید. این موضوع درمورد افراد سالمند و مبتلابه بیماری‌های تنفسی مهم‌تر است.
زمان‌هایی را به ورزش در فضای باز اختصاص دهید که آلودگی هوا کمتر است. زمان مناسب برای پیاده‌روی و ورزش در فضای باز (ازنظر آلودگی هوا) صبح زود و شب است.
بزرگراه‌ها بالاترین میزان آلودگی را دارند. اگر در بزرگراه در ترافیک متوقف شده‌اید، به‌جای پایین‌کشیدن شیشه‌ها از سیستم تهویۀ هوای اتومبیل (Air Condition) استفاده کنید.
مواد غذایی مناسب برای کاهش عوارض آلودگی هوا
مصرف مایعات باعث کمک به دفع آلودگی از سیستم تنفسی می‌شود. در زمان‌هایی که فکر می‌کنید در معرض آلودگی بیشتری هستید مایعات بیشتری بنوشید.
ترکیبات آنتی‌اکسیدان نقش مهمی در خنثی‌کردن آلودگی‌ها در بدن و به اصطلاح سم‌زدایی بدن دارد. رژیم سرشار از سبزیجات، میوه‌ها و فیبرهای غذایی دارای ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند و به سم‌زدایی بدن شما کمک می‌کنند.
عوارض آلودگی هوا
افرادی که هوای آلوده تنفس می‌کنند ممکن است دچار علائم مختلفی شوند. این علائم باتوجه‌به حساسیت هر فرد نسبت به آلودگی هوا متفاوت است. علائم کوتاه‌مدت و اصلیِ عوارض آلودگی هوا عبارت‌اند از:
سوزش چشم؛
خس‌خس سینه یا مشکل در تنفس؛
تحریک و التهاب مجاری تنفسی (سرفه)؛
تنگی نفس، به‌ویژه در هنگام فعالیت بدنی؛
تشدید آسم، شرایط قلبی و ریوی موجود.
شدت این علائم به سلامت فرد و میزان آلودگی‌ای که در معرض آن قرار دارد بستگی دارد. استفادۀ نادرست از برخی داروها می‌تواند علائم آلودگی را بدتر کند.
افرادی که مرتباً هوای آلوده را طی چندین سال تنفس می‌کنند، ممکن است دچار مشکلات سلامتی خاصی، که از عوارض آلودگی هوا است، شوند. مانند:
بیماری‌های مزمن ریوی، مانند برونشیت مزمن؛
بیماری‌های قلبی‌عروقی؛
سرطان ریه.
تنفس هوای آلوده همچنین می‌تواند علائم را برای افرادی بدتر کند که قبلاً از بیماری‌های مزمن به‌ویژه بیماری‌های تنفسی یا قلبی رنج می‌برند. در موارد نادر، این امر می‌تواند منجربه بستری‌شدن در بیمارستان یا مرگ زودرس شود.
توجه به این نکته ضروری است که، علائم می‌توانند نتیجۀ عوامل دیگری غیر از آلودگی هوا باشند. این عوامل دیگر عبارت‌اند از:
گرمای طاقت‌فرسا؛
رطوبت؛
ویروس‌ها؛
گرده‌ها مانند ابروسیا.
