ایندیپندنت فارسی
در پی انتشار گزارش‌های جدید از وجود فلزات سنگین و مواد رادیواکتیو در رودخانه ارس و افزایش معنادار آمار سرطان در میان ساکنان مجاور این رودخانه، مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور ادعا کرد رودخانه ارس به‌طور مستمر پایش می‌شود و به دلیل فاصله دور نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان با این رودخانه امکان ریختن پساب این نیروگاه به رودخانه ارس وجود ندارد. به‌رغم این ادعا، یافته‌های مطالعاتی و تایید برخی نهادها و مقام‌های رسمی وجود سرب و مواد پرتوزا را در رودخانه ارس تایید می‌کند.
روزنامه پیام ما، روز دوشنبه ۲۹ خرداد، در گزارشی تحقیقی با استناد به نتایج ۱۱ کار مطالعاتی طی سال‌های ۱۳۹۹ تا زمستان ۱۴۰۱ نوشت: «آب رودخانه ارس به‌ویژه در محدوده سد خداآفرین و دشت مغان، علاوه بر آلودگی به مواد پرتوزا به فلزات سنگین و سمی مانند سرب و ترکیباتش، آرسنیک، ترکیبات آلومینیوم، نیکل، مس، آهن، منگنز و ۵۳ آلاینده دیگر نیز آلوده است.»
برمبنای نتایج مطالعه‌ای در پژوهش‌نامه مطالعات مرزی، در حال حاضر نرخ ابتلا به سرطان معده در استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی بالا است و نرخ ابتلا به سرطان معده در این استان‌ها در مردان ۵۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر و در زنان ۲۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر در هر سال است.
این پژوهش می‌افزاید سالانه میلیون‌ها مترمکعب از پساب‌های سمی پنج معدن مس در شمال، شمال شرق و شرق شهر مرزی آگاراک به رودخانه ارس می‌ریزند و به دنبال آن «غلظت‌های آلاینده‌های شیمیایی و فلزات سنگین در آب رودخانه» افزایش می‌یابد.
«مستندسازی خسارت‌های بهداشتی-محیط زیستی آلودگی آب رودخانه ارس با تاکید بر بازه مرزی ارمنستان» پژوهش دیگری است که شهریور ۱۳۹۹ در مرکز تحقیقات سلامت و محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تبریز و نظارت دفتر مدیریت و حفاظت آلودگی آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست منتشر شد. این پژوهش نیز علاوه بر سرطان به آسیب‌های دیگر آلودگی‌های ارس پرداخته و سرب را به‌عنوان یکی مهم‌ترین آلاینده‌های ارس معرفی کرده است.
در این گزارش آمده است: «ترکیبات آلی سرب سریع‌تر جذب می‌شوند و بنابراین، خطر بیشتری دارند. مشتقات سرب آلی ممکن است سرطان‌زا باشند. زنان به‌طورکلی نسبت به مردان مستعد مسمومیت با سرب‌اند. سرب باعث اختلال قاعدگی و ناباروری و سقط خود‌به‌خودی می‌شود و خطر تولد نوزاد مرده را افزایش می‌دهد.»
پژوهش دیگری به نام «تاثیرات آلودگی رودخانۀ مرزی ارس توسط کشورهای ارمنستان و آذربایجان بر امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران» در زمستان ۱۴۰۱ که گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی و گروه ژئوپلیتیک دانشگاه عالی دفاع ملی تهیه کرده‌اند، به‌صراحت می‌گوید: «بررسی‌ها و آزمایش‌های انجام‌شده حاکی از ورود پساب‌ها و آلاینده‌های صنعتی و معدنی بسیار مضر در رودخانه ارس است.»
این گزارش تاکید می‌کند: «تحقیقات در حوزه استفاده از این آب آلوده در مناطق حاشیه مرزی رودخانه، نشانگر وقوع خسارت جبران‌ناپذیر در حوزه انسانی و محیط زیستی برای سه استان اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی است که با تولید بحران‌های دامنه‌دار در این مناطق در ابعاد مختلف، امنیت ملی کشور را در آینده نزدیک از این منظر با مخاطره جدی مواجه می‌کند.»
عمر هشدارها درباره آلودگی‌های رودخانه ارس و خسارت‌های جبران‌ناپذیر آن از یک دهه می‌گذرد. اینک بر کسی پوشیده نیست که آلودگی رودخانه مرزی ارس، جدا از منابع آلاینده داخلی، از معادن مس آن‌سوی مرز در خاک ارمنستان و نیروگاه هسته‌ای متسامور نشات می‌گیرد هرچند که گفته می‌شود ترکیه، جمهوری آذربایجان و ایران نیز در این آلودگی نقش دارند اما از این میان ارمنستان بزرگ‌ترین آلاینده رود ارس شناخته می‌شود.
نیروگاه متسامور، به کهنگی و ایمنی ضعیفش مشهور است. این نیروگاه بازمانده شوروی است، در دهه ۱۹۷۰ در ۳۶ کیلومتری ایروان ساخته شده و سال‌ها است که بخشی از برق مصرفی این کشور را تامین می‌کند.
کمیسیون توسعه پایدار اتاق بازرگانی، پاییز گذشته در گزارش «آثار و پیامدهای پروژه آناتولی شرقی (داپ) بر منابع آب شمال غرب» متسامور را «یکی دیگر از مهم‌ترین منابع آلوده‌کننده رودخانه ارس» معرفی کرد و به نقل از نشنال جئوگرافیک نوشت که این نیروگاه «خطرناک‌ترین نیروگاه اتمی جهان و یکی از پنج نیروگاه نسل اول دنیا» به شمار می‌رود. گزارش مورد اشاره ۱۴ آوریل ۲۰۱۱ منتشر شده است و بیش از هر چیز درباره خطر این تاسیسات به دلیل قرارگیری روی گسل هشدار می‌دهد.
به‌رغم اینکه در طول دو دهه گذشته، گزارش‌های رسمی زیادی از طرف نهادهای دولتی و دانشگاهی، آلودگی ارس را به دلیل فعالیت معادن و نیروگاه هسته‌ای متسامور در ارمنستان، تأیید کرده‌اند اما عمده اظهارنظرهای دولتی بر انکار این مطالعات و گزارش‌ها بوده است.
رودخانه ارس، از منطقه «آرپاچای» در «آناتولی» ترکیه سرچشمه می‌گیرد، از مرز ترکیه و ارمنستان می‌گذرد و با عبور از مرز ایران وارد جمهوری آذربایجان می‌شود و به رودخانه «کورا» می‌پیوندند. این رودخانه نیز با گذر از مسیری به طول بیشتر از ۱۰ هزار کیلومتر به دریای خزر می‌ریزد.
