kisinjershahامیر طاهری

راستش را بخواهید در نظر نداشتم درباره هنری کیسینجر که در ۱۰۰ سالگی از این دنیا رفت، چیزی بنویسم. اما چند عنوان روزنامه و چند اظهارنامه در فضای مجازی نظرم را عوض کرد. در یکی از عناوین روزنامه‌‌ای، کسینجر به‌‌‌عنوان «بزرگ‌ترین دیپلمات قرن بیستم» معرفی شده بود. یک سوگنامه روزنامه‌‌ای از او به‌عنوان «معمار صلح» یاد کرد. در فضای مجازی، بعضی هموطنان او را «دوست باوفای محمدرضا شاه» لقب دادند.

اما دید من از وزیر خارجه اسبق ایالات متحده تصویری دیگر در ذهنم رسم می‌کند. به نظرم کیسینجر را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین یا دست‌کم موفق‌ترین کارشناسان روابط عمومی آن هم در خدمت خودبزرگ‌نمایی در سده بیستم به شمار آورد. برای او در هر شرایطی سوال اصلی این بود: نفع هنری کیسینجر در اتخاذ کدام راه و روش است؟

در زمینه دیپلماسی، کیسینجر خود را یکی از پیروان، اگر نخواهیم بگوییم مراجع، واقع‌بینی سیاسی می‌دانست. آغازگر و مخترع «واقع بینی سیاسی» (Real Polittics) یک هموطن آلمانی کیسینجر بود به نام لودویگ فون توخائو که در سده نوزدهم میلادی نقش مشاور اتو فون بیسمارک، صدراعظم آلمان متحد را بر عهده داشت. فون توخائو عقیده داشت که حفظ، دفاع و گسترش منافع امپراتوری می‌بایستی مستقل از ملاحظات مسلکی، ارزشی و اخلاقی، هدف غایی سیاست خارجی کشور باشد. اما او متوجه نبود که «واقع‌بینی سیاسی» در واقع خود یک مرام و مسلک به شمار می‌آید.

کیسینجر این تز را نخست به‌عنوان استاد روابط خارجی در دانشگاه هاروارد و سپس به‌عنوان مشاور سیاسی نلسون راکفلر، فرماندار ایالت نیویورک و سرانجام به‌عنوان مدیر امنیت ملی پرزیدنت نیکسون و بعدا وزیر خارجه او و جانشینش پرزنت جرالد فورد به گروه زبده سیاسی آمریکا معرفی کرد. به سادگی می‌توان حدس زد چرا این تز در ایالات متحده آن روز محبوبیت داشت. ایالات متحده در سال‌های ۱۹۷۰ میلادی، به‌عنوان ابر قدرت جهانی در موقعیتی استثنایی قرار داشت که به رهبرانش امکان می‌داد که خواست خود را بر دیگران تحمیل کنند.

اما واقع‌بینی سیاسی دو تله بزرگ را در راه سیاست‌گذاران قرار می‌دهد. نخستین تله این تصور است که وضع موجود، که به سود قدرت برتر است، تغییر‌ناپذیر است و در نتیجه هدف اصلی می‌بایستی حفظ آن باشد. کیسینجر با طرز تفکر آلمانی یعنی تجزیه‌و‌تحلیل همه چیز تا آنجا که ممکن است، اما بی‌توجه به عامل تغییر سیاست خارجی، ایالات متحده را در نقطه‌ای که بود منجمد کرد.

تله دوم در مسیر «واقع‌بینی سیاسی» یکسان‌انگاری همه بازیگران در سپهر سیاسی بین‌المللی است. در اینجا نیز کیسینجر دچار یک توهم مضاعف بود که ناشی از برداشتش بود از قراردادهای وستفالی که در سده هفدهم میلادی مناسبات کشورهای اروپایی را شکل می‌داد. اما قراردادهای وستفالی میان دولت‌‌-‌ملت‌هایی بود که همگی در اروپا قرار داشتند، همگی مسیحی بودند، و همگی خود را متفقان بالقوه در رقابت یا حتی جنگ با چالشگران پان‌-اسلاو از شرق، و کمی دورتر، جهان اسلام به رهبری خلافت عثمانی می‌دانستند.

کوششی برای درک جهان سده بیستم از طریق دکترینی که سه قرن پیش شکل گرفته بود، به ناچار هر سیاست‌گذاری را به بیراهه می‌کشاند.

اما کیسینجر در اعتقاد خود به «واقع‌بینی سیاسی» نیز راسخ نبود. او به یاد می‌آورد که چگونه پرزیدنت نیکسون را با افکار اوزوالد اشپنگلر (Oswald Spengler)، فیلسوف آلمانی سده نوزدهم و مبلغ تز «انحطاط غرب» آشنا کرد. جهان‌بینی اشپنگلر که متکی بر یأس تاریخی است با جهان‌بینی آمریکایی که بر امیدواری کاملا اغراق‌آمیز متکی است، در تضاد است. بدین‌ترتیب، کیسینجر یک ویروس فلسفی آلمانی را به یک ذهن آمریکایی وارد می‌کرد.

کیسینجر در نوشته‌های خود تضادهای دیگری را که در جهان‌بینی‌اش وجود داشت، دانسته یا ندانسته، می‌پذیرد. او می‌نویسد: ما می‌بایستی قاطعانه جلوی توسعه کمونیسم را بگیریم.

البته شناسایی کمونیسم به‌عنوان رقیب یا دشمن شماره یک جهان سرمایه‌داری، یا جهان آزاد، دهه‌ها پیش از ظهور کیسینجر در مرکز تصمیم‌گیری در واشینگتن، جزو وسوسه‌های رهبران ایالات متحده بود. ویژگی برخورد کیسینجر با این وسوسه این بود که هم نمی‌خواست رقابت یا نبرد را در چارچوب ایدئولوژی نگاه دارد و هم می‌خواست قدرت‌های رقیب یا دشمن، در آن زمان اتحاد شوروی و جمهوری خلق چین را نیز که مشروعیت خود را بر اساس ایدئولوژی بنا کرده بودند، در کائنات «واقع‌بینی سیاسی» به همزیستی و حتی شراکت دعوت کند.

این سردرگمی کیسینجر که برای دو دهه، یعنی تا ریاست‌جمهوری رونالد ریگان، به تمامی کادر رهبری ایالات متحده سرایت کرده بود، به گمان من، به دلیل دست‌کم یک دهه بر عمر اتحاد شوروی افزود و ادامه جمهوری خلق چین را نیز در شکل مائویی آن تا روی کار آمدن «دِنگ شیائو پینگ» تضمین کرد. سیاست «تنش‌زدایی» کیسینجر، همراه با قراردادهای هلسینکی، قراردادهای مربوط به کاهش تسلیحات استراتژیک، اتحاد شوروی را از دید سیاسی، و در نتیجه از دید اخلاقی نیز هم‌سطح ایالات متحده قرار داد. در چهارچوب همان سیاست، اتحاد شوروی توانست به منابع سرمایه‌گذاری بین‌المللی دست یابد و در همان حال، از واردات مواد غذایی از آمریکا با تخفیف‌های قابل‌ملاحظه بهره‌مند شود. در سال‌های پایانی عمر خود، اتحاد شوروی نزدیک به ۱۷۵ میلیارد دلار به بانک‌های غربی به ویژه آمریکایی بدهکار بود، در حالی که با یارانه یا «سوبسید»های آمریکایی کمبودهای خود را جبران می‌کرد.

این سیاست کیسینجر که «دتانت» (DETENTE) خوانده می‌شد، منابعی را که مسکو برای توسعه نفوذ خود لازم داشت آزاد کرد. در دوران کیسینجر حوزه نفوذ اتحاد شوروی به ۲۲ کشور جدید به ویژه در آفریقای سیاه و آمریکای لاتین توسعه یافت.

کیسینجر نمی‌خواست بپذیرد که هیچ ایدئولوژی از آزمون زمان نمی‌گریزد، و سرانجام، دیر یا زود، یا خرد می‌شود یا تنها به‌عنوان بخشی از دکور سیاسی باقی می‌ماند. اما عرضه رایانه به یک ایدئولوژی رو به فنا می‌تواند عمر آن را طولانی‌تر کند.

جنگ ویتنام یا در واقع جنگ‌های هند‌و‌چین بخش بزرگی از زندگی سیاسی کیسینجر را در بر می‌گیرد و با گرفتن جایزه صلح نوبل او را در گالری قدیسان خیالی قرار می‌دهد. البته جنگ در هند‌و‌چین دو دهه پیش از ورود کیسینجر به واشینگتن آغاز شده بود. در آغاز، این یک جنگ ضد استعماری بود علیه حضور فرانسه. پس از شکست و خروج فرانسه، جنگ مذکور تبدیل شد به یک جنگ داخلی با سه بعد، بخش‌های شمالی شبه‌جزیره ویتنام، بقایای پادشاهی آنام و بخش‌های جنوبی شبه‌جزیره زیر تسلط اقلیت کاتولیک. ایالت متحده در دوران ریاست‌جمهوری جان کندی به این جنگ سه شاخه کشانده شد، بی آنکه بپرسد پیروزی یا شکست در این جنگ چه سود یا زیانی برای ایالات متحده دارد.

نیکسون با وعده اسرارآمیز «من جنگ ویتنام را پایان می‌دهم» در انتخابات پیروز شد. اما این وعده از آغاز، گزینه‌های او را محدود کرد. پایان جنگ می‌توانست پیروزی کامل یا خروج کامل از هند‌و‌چین باشد. در آغاز، تز «برخورد قاطعانه با کمونیسم» تلاش در راه پیروزی کامل را ملزم می‌کرد. بدین‌سان، «حضور نظامی» آمریکا در هند‌و‌چین به اوج تاریخی خود رسید و نابودی گسترده مناطقی وسیعی از ویتنام در دستور‌کار قرار گرفت.

کیسینجر در توسعه این جنگ به لائوس و کامبوج نقش مهمی داشت - آن هم به بهانه‌های غالبا ساختگی. آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری نیکسون و فورد بیشترین تلفات خود را در هند‌و‌چین رقم زد. اما درست هنگامی که ایالات متحده پس از حمله بزرگ تِت (The Tet Offensive)، در صحنه نبرد پیروز شده بود، کیسینجر به یاد آورد که به‌عنوان یک پیرو مکتب «واقع‌بینی سیاسی» می‌بایستی به دنبال یک زد و بند دیپلماتیک برای خروج از هند‌و‌چین باشد.

در این زند و بند کیسینجر از کمک ایران برخوردار شد. فریدون هویدا، معاون وزارت امور خارجه وقت ایران، ماموریت یافت که در تماس با دوستان چپ‌گرایی که در فرانسه داشت، راه را برای مذاکرات سیاسی میان ویت‌کنگ و واشینگتن بگشاید. هویدا این ماموریت را با کمک کلود بورده (Claude Bourdet)، یکی از رهبران حزب سوسیالیست متحد فرانسه (PSU) که از دوستان قدیم هوشی مین، رهبر ویتنام شمالی بود، به ثمر رساند و کنفرانس صلح پاریس میان کیسینجر و لو دوک تو (Le Duc Tho)‌، نماینده ویت‌کنگ برپا شد تا راه خروج آمریکا، یعنی قربانی کردن متحدانش در ویتنام جنوبی را بگشاید و نمونه‌ای تازه از «واقع بینی سیاسی» عرضه کند.

جالب اینجاست که کیسینجر هرگز به کمکی که از ایران گرفته بود اشاره نکرد.

در جریان برقراری مناسبات با جمهوری خلق چین نیز، کیسینجر از کمک ایران برخوردار بود. نخستین پیام‌های آمریکا به پکن از طریق عباس آرام، سفیر وقت ایران به جمهوری خلق منتقل شد. کیسینجر دو بار به‌طور محرمانه از طریق ایران و پاکستان به پکن رفت تا مقدمات مذاکرات شکل گرفته و رسمی را فراهم آورد. او همیشه در گفت‌وگوهای خصوصی از کمک‌های «اعلیحضرت» در این زمینه یاد می‌کرد، اما حاضر نبود تمام ماجرا را روی کاغذ بیاورد.

کیسینجر همواره خود را دوست ایران و یکی از ستایشگران محمدرضا شاه معرفی می‌کرد، اما در عمل کمترین لطفی عرضه نمی‌کرد. در مذاکرات با هوشنگ انصاری، وزیر دارایی و اقتصاد ایران، او کوشید تا با تثبیت بهای نفت و در عین حال شناور نگاه داشتن بهای کالاهای آمریکایی، به‌ویژه تسلیحات، به اصطلاح آمریکاییان «پیراهن ایران را از تنش درآورد»، اما موفق نشد و سرانجام، قرارداد ۵۰ میلیارد دلاری با توجه به سود طرفین امضا شد (که البته با جریان ۱۳۵۷ اجرا نشد!)

کیسینجر در یک زمینه دیگر نیز نشان داد که دوست واقعی ایران نیست. در مذاکرات اتمی با واشینگتن، ایران خواستار تاسیس چهار نیروگاه هسته‌ای بود که شرکت وستینگ هاوس (Westing House) در راس داوطلبان اجرای آن برنامه قرار داشت. اما کیسینجر در دوران ریاست‌جمهوری فورد، شرایط غلاظ و شدادی وضع کرد: از جمله ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم در ایران، نظارت دائمی کارشناس ایالات متحده علاوه بر بازرسان سازمان جهانی انرژی اتمی و جلوگیری از شرکت دیگر کشورها در صنایع هسته‌ای ایران. بدیهی است که شاه نمی‌توانست آن شرایط را بپذیرد و در نتیجه ایران به کانادا، فرانسه و آلمان روی آورد. اما در اینجا نیز دوستان آمریکایی ما کوشیدند تا متفقان غربی خود را از نزدیکی با ایران در زمینه اتمی بر حذر دارند.

در ۱۹۸۰ میلادی، هنگامی که دولت پرزیدنت جیمی کارتر بدرفتاری در قبال محمدرضا شاه در تبعید را به اوج خود رسانده بود، کیسینجر در یک سخنرانی گفت: «شاه هرگز دوست من نبود، اما او در ۳۷ سال با هشت رئیس‌جمهوری آمریکا کار کرده بود، و دولتی که هوای دوستان خود را نداشته باشد، جدی گرفته نخواهد شد.»

در ۲۰۰۳ میلادی در یک کنفرانس در ناسائو (Nassau)، پایتخت باهاماس درباره عراق هم‌پنل کیسینجر بودم. در پایان کنفرانس در یک پیاده‌روی یک ساعته، به یادآوری خاطرات گذشته، دیدارها در تهران و واشینگتن و دوستان مشترک پرداختیم.

از او پرسیدم: امروز درباره رفتن شاه از ایران چه فکر می‌کنید؟ پاسخ داد: یک فاجعه هم برای ما و هم برای شما!

البته من آنقدر مودب بودم که نپرسیدم: دوستان چقدر در شکل دادن به این فاجعه نقش داشتند؟ اما امروز که دیگر آن‌قدر مودب نیستم برای پرسیدن این سوالات خیلی دیر است - خیلی دیر.
برگرفته از ایندیپندنت فارسی

 نوشته های هم میهنان که در این تارنما منتشر می شوند، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع نهاد مردمی را منعکس نمی‌کنند

 

 

 طناب دار - توماج

 

ايران مينو سرشت - شيفته 

عضویت در نهاد مردمی

عضویت هم میهنان و افراد در نهاد مردمی به دو صورت پشتیبانان حقیقی برای ساکنین خارج کشور و یا پشتیبانان مستعار برای هم میهنان ساکن در ایران  می باشد.
از شما هم میهن گرامی دعوت می شود برای همکاری با هموندان  نهاد مردمی که برای استقرار نظامی دموکراتیک در ایران تلاش می نمایند به نهاد مردمی بپیوندید و ما را در اجرای پروژه های سرنگونی فرقه تبهکار اسلامی حاکم در ایران یاری فرمائید.

برای خواندن راهنمای ثبت عضویت اینجا کلیک کنید

تولیدات نهاد مردمی

در دفتر روابط عمومی نهاد مردمی، در بخش تولیدات با همکاری گروه محتوا و گروه نویسندگان کلیپ هائی برپایه اخبار روز و رویدادهای مربوط به ایران تهیه می شود که در شبکه های مجازی نهاد مردمی شامل فیسبوک، یوتیوب، تلگرام و اینستاگرام منتشر می شوند.
برای بازدید و یا اشتراک در شبکه های مجازی نهاد مردمی روی لوگوهای زیر کلیک نمائید