عبدالستار دوشوکی
عمار ملکی فرزند دکتر محمد ملکی رئیس دانشگاه تهران در زمان انقلاب فرهنگی در سال ۵٩ که در طی آن خود نگارنده شاهد کشته شدن تعدادی از دانشجویان در یورش وحشیانه رژیم در ضلع شمالی دانشگاه بودم, و بعد از آن با تعطیلی همه دانشگاه های کشور و پاکسازی گسترده استادان و دانشجویان دگراندیش از جمله خود بنده) می باشد. عمار ملکی در آن زمان کمتر از دو سال سن داشت. اما اکنون استادیار یکی از دانشگاه های هلند و پای ثابت تلویزیون ایران اینترنشنال می باشد که نه بر اساس قرارداد بلکه عملا وی را می توان بخشی از مجموعه کارشناسان و مهمانان این تلویزیون وابسته به عربستان دانست که با بودجه های کلان می تواند افراد را در عرض دو ساعت از لندن به واشنگتن جابجا کند و گزارش ها و آمارهای اختصاصی حیرت انگیز ارائه دهد.
راستی ! فراموش کردم در ابتدا این را بگویم که اگر تیتر این نوشتار را با مزه یافتید, باید اعتراف کنم این تیتر از بنده نیست بلکه صدها هموطن در فضای مجازی از آن استفاده کرده اند. لذا ابدا قصد انتحال ندارم (زیرا همه آمار گمان الکی نیست). موسسه گمان که گمان می کنم رئیس آن آقای عمار ملکی باشد دیروز همزمان با تحولات درونی تلویزیون ایران اینترنشنال نظرسنجی را تحت عنوان "نگرش ایرانیان به رسانه‌ها ١٤٠٢ " منتشر کرده که می توان گفت "کپی برابر اصل" گزارش مشابه ای می باشد که در فروردین سال ١٤٠٠ منتشر شد.
این نظر سنجی در تیر ماه سال جاری انجام شده است. بنده در آن زمان تبلیغ آن را فقط در سایت ایران اینترنشنال دیدم و از ره کنجکاوی در آن شرکت کردم. هر چقدر جستجو کردم اثری از آن در تلویزیون های من و تو و بی بی سی و صدای آمریکا ندیدم. در نتیجه ظاهرا فقط مخاطبین یک تلویزیون از آن مطلع بودند. لذا به دلیل گرایش سکوی انتشار و سوگیری آشکار (bias) قابل تعمیم به بقیه رسانه ها و کل ملت ایران نیست. بنابراین صرفنظر از وزن دهی معتبر آماری و وزن دهی گمانی, نمی توان آن را نمونه آماری انتخاب شده بیطرفانه قلمداد کرد.
با توجه به اینکه اکثر شرکت کنندگان در دو نظرسنجی (امسال و بیش از دو سال پیش) مخاطبین ایران اینترنشنال بوده اند, برخی از نتایج نظرسنجی بسیار جالب و گویا است. مثلا در نظرسنجی فروردین ١٤٠٠ در پاسخ به سوال " به اخبار و اطلاعات هر یک از رسانه های زیر تا چه میزان اعتماد زیاد (زیاد اعتماد دارم) دارید (صفحه ٨)؟ قریب به ٢٠% به تلویزیون من و تو رای داده اند و کمتر از ١٤% به ایران اینترنشنال رای داده اند. یعنی حتی مخاطبین اینترنشنال می دانند که در این تلویزیون مولفه ای به نام "راستی آزمایی" وجود ندارد. بنا به تجربه شخصی نگارنده نیز ثابت شده است که من و تو از استاندارد و معیار حرفه ای بسیار بالا و انعطاف ناپذیری در امر "راستی آزمایی" اخبار و اطلاعات برخوردار است؛ و نمی توان و نباید آن را با تلویزیون "یک کلاغ چهل کلاغ" مقایسه کرد. در نظر سنجی امسال نیز پاسخ "زیاد اعتماد دارم" به تلویزیون من و تو از ایران اینترنشنال بیشتر می باشد (صفحه ١٠). تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.
در ابتدای گزارش نظرسنجی اخیر (صفحه ۳) آمده است: " نتایج این گزارش بر مبنای نمونه آماری متوازن شده شامل بیش از ۳٨ هزار پاسخ دهنده از داخل ایران می باشد. در اینجا دو اشکال عمده وجود دارد. اول اینکه مشخص نیست که از خارج از کشور دقیقا چند نفر پاسخ دهنده بودند و آیا تفکیکی بین این دو گروه وجود دارد یا نه؟ یعنی آمار ناقص و ابتر است. دوم اینکه بر طبق گزارش اعتمادانلاین بیش از ٨٩ درصد کاربران ایرانی از وی پی ان (VPN) استفاده می کنند. در نتیجه چگونه می توان تشخیص داده که پاسخ دهنده از ایران وصل شده یا از خارج؟ لذا این ادعای آماری موسسه گمان کاملا مخدوش است.
تضاد و تناقض های فراوان عقلانی و آماری در نتایج این نظرسنجی وجود دارد که پرداختن به همه آنها مثنوی هفتاد من می شود. بعنوان نمونه همانگونه که اشاره شد در هر دو نظرسنجی میزان "اعتماد زیاد" به موثق بودن اخبار برای تلویزیون من و تو بیشتر از اینترنشنال است. اما در صفحه ٤ گزارش اخیر چنین آمده است: در پاسخ به این پرسش که اخبار اعتراضات اخیر در ایران را بیشتر از کدام رسانه(ها) دنبال می کردید؟ ۵۷% اظهار داشتند از ایران اینترنشنال و ۳٠% اظهار داشتند از تلویزیون من و تو. باید گفت یا جال الخالق ! زیرا انسان های منطقی و عقلانی برای کسب خبر به رسانه ای رجوع می کنند که به آن در مقایسه با رسانه های دیگر "اعتماد زیادتری" دارند. نکته جالب دیگر این است که در این گزارش تلویزیون تکفیری کلمه وابسته به عربستان و برنامه مسیح علینژاد هم تبلیغ شده اند.
یکی دیگر از عجایب غیر قابل توجیه این نظرسنجی این است که ظاهرا شهرنشینان (بیش از ۵٠%) مخاطب صدا و سیمای جمهوری اسلامی هستند و فقط ۳٩% روستائیان. قریب به ۵٤% افراد با تحصیلات دانشگاهی مخاطب صدا و سیمای جمهوری اسلامی هستند و حدود ٤٦ درصد دیپلم و زیر دیپلم مخاطب صدا و سیما هستند (نمودار ٤ صفحه ٨). در ضمن در مورد تلویزیون کلمه در گزارش به نادرستی ادعا شده است:"این تلویزیون متعلق به اهل سنت است" (صفحه ٩). در صورتی که این تلویزیون تکفیری متعلق به کشورهای عربی است و نه اهل سنت ایران. در انگلیسی ضرب المثل معروفی است که می گوید: He who pays the piper calls the tune'. اگرچه نمی دانم هزینه این نظر سنجی را چه نهادی پرداخته است.
عبدالستار دوشوکی
مرکز مطالعات بلوچستان ـ لندن
پی نوشت: در این مقاله تاکید شده است که همه آمار گمان الکی نیست بلکه پرسش, دغدغه و انتقاد به بخش های مشخصی از این نظر سنجی ابراز شده است که امیدوارم موسسه گمان برای تنویر افکار عمومی و روشنگری بیشتر به آنها پاسخ بدهد تا همه ما مجاب شویم و اعتبار این موسسه بیشتر از اینها افزونی پیدا کند.
