رضا تقی‌زاده
اعلام کشف معدن بزرگ لیتیوم در همدان با ذخیره‌ای حدود ۸.۵ میلیون تن، بیش از غرب، پکن را که نگران تامین نیازهای کلان خود به این ماده راهبردی است، به موضوع علاقه‌مند کرده است.
بنا به آمارهای منتشرشده در منابع معتبر جهانی، مجموع ذخایر کشف‌شده این فلز گرانبها که از آن با نام طلای سفید هم یاد می‌کنند، ۸۹ میلیون تن برآورد می‌شود که عمدتا در آمریکای جنوبی، استرالیا، آفریقا و کانادا پراکنده است.
سرعت گرفتن اجرای طرح‌های زیست‌محیطی و جایگزینی خودروهای متعارف با خودروهای برقی، با سرعتی سرسام‌آور، به شکل گرفتن صنایع تازه‌ای مرتبط با باتری‌های لیتیوم منجر شده است و به همین نسبت، علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های کلان در این عرصه، به افزایش سرسام‌آور بهای ماده خام باتری‌های لیتیوم انجامیده است. بر این مبنا، صرفا در یک سال گذشته، قیمت لیتیوم در بازارهای جهانی تا ۱۸۰ درصد افزایش یافته است.
اهمیت این جهش قیمت را می‌توان با تاثیر افزایش قیمت نفت خام در آغاز دهه هفتاد میلادی مقایسه کرد که اقتصاد جهانی را با بحرانی بزرگ روبه‌رو کرد.
چین در جایگاه بزرگ‌ترین تولیدکننده باتری برای اتومبیل‌های برقی و پنل‌های خورشیدی، بزرگ‌ترین وارد کننده لیتیوم در جهان نیز به شمار می‌رود.
بنا به مطالعه‌ای که بانک استرالیایی مکوایری (Macquarie) سال گذشته میلادی انجام داد، تقاضای جهانی برای لیتیوم در سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ تا ۷۶ درصد افزایش می‌یابد و به ۱.۵۷ میلیون تن در سال می‌رسد که مفهوم آن، رسیدن سقف وابستگی چین به واردات لیتیوم تا ۵۵ در صد است.
با توجه به سرعت گرفتن رشد تولید خودروهای برقی در دنیا در سال جاری میلادی، این آمار ممکن است تغییر کند و وابستگی چین به واردات لیتیوم نیز تا ۶۰ درصد افزایش یابد.
میزان وابستگی کلان به واردات لیتیوم، چنانکه در مورد نفت و گاز هم صادق بود و همچنان نیز صادق است، امنیت و ضمانت تامین این کالای راهبردی را از شکل تجاری صرف خارج، و به حیطه ملاحظات امنیت ملی وارد می‌کند.
سال گذشته میلادی، استرالیا با تولید ۶۱ هزار تن لیتیوم، شیلی با ۳۹ هزار تن، چین با ۱۹ هزار تن و آرژانتین با شش هزار تن تولید، در ردیف چهار کشور بزرگ تولیدکننده این ماده قرار داشتند؛ هرچند، نسبت تولید آن‌ها با ذخایر اثبات‌شده‌شان متناسب نبود.
کشورهای شیلی، بولیوی و آرژانتین در آمریکای جنوبی، در مجموع ۷۵ درصد ذخایر لیتیوم جهان را در اختیار دارند و از آن‌ها با عنوان «مثلت لیتیوم» یاد می‌شود. البته در حال حاضر بولیوی و حتی شیلی، تولیدکننده عمده این فلز پربها محسوب نمی‌شوند.
وابستگی نامتناسب چین به واردات لیتیوم، صنایع پایین‌دستی تولید باتری و اتومبیل برقی، و مالا اقتصاد چین را در مقابل نوسانات قیمت‌های جهانی لیتیوم و نیز ضمانت تامین آن، به شدت آسیب‌پذیر کرده است و به این دلیل ساده، در صورت راستی‌آزمایی ابعاد دو معدن لیتیوم در ایران، علاقه‌مندی خاص چین برای دسترسی انحصاری به آن، کاملا درک‌شدنی خواهد بود.
در دو سال گذشته چین بالغ بر ۴.۵ میلیارد دلار برای استخراج لیتیوم سرمایه‌گذاری کرده و بخش بزرگی از این سرمایه، در کشورهای آفریقایی، مانند نامیبیا، صرف شده است.
با احتمال وجود لیتیوم در افغانستان، چین برای مطالعه و بهره‌برداری از دو معدن بالقوه در افغانستان با طالبان قرارداد منعقد کرده و مشغول انجام امور میدانی در این کشور است.
بنا به گزارش‌هایی که همزمان با اعلام کشف دو معدن لیتیوم در ایران انتشار یافت و در ایندیپندنت فارسی هم نقل شد، طالبان با استناد به برآورد یک منبع آمریکایی در ۲۰۱۰، ارزش ذخیره لیتیوم افغانستان را یک تریلیون دلار اعلام کردند و مدعی شدند که چین برای سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری در این معادن آماده است، که البته با در نظر گرفتن مجموع سرمایه‌گذاری‌های چین در معادن شناخته‌شده لیتیوم در جهان، این رقم بسیار اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد.
استخراج لیتیوم، صرفا یکی از زمینه‌های سرمایه‌گذاری و تلاش برای تولید برق پاک و دست یافتن به منابع تجدیدپذیر انرژی است.
میزان سرمایه‌گذاری چین در ۲۰۱۹ برای تحقیق و تولید انرژی پاک، معادل ۸۳.۴ میلیارد دلار آمریکا بود. پس از چین، ایالات متحده با ۵۵.۵ میلیارد دلار و ژاپن با ۱۶.۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، در ردیف‌های دوم و سوم قرار داشتند.
این فاصله در سال‌های بعد نیز تاکنون نیز حفظ شده است و بی‌تردید، چین برای حفاظت از سرمایه‌گذاری کلان خود، نیازمند تمهیدات متنوع در تمام زمینه‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی است.
در این روزهای میانه اوت ۲۰۲۳، چین در تدارک برگزاری سومین گردهمایی اجرای ابتکار موسوم به «کمربند و جاده» (یا «یک کمربند- یک جاده) با حضور نمایندگان شماری از کشورهای در حال توسعه، یا در مسیر‌های دوگانه زمینی و دریایی طرح یادشده از خاک چین (پکن نقطه‌آغاز راه زمینی، و بندر کوان ژو نقطه‌آغاز راه آبی) به آفریقا و مرزهای اروپا است.
ایران از جمله کشور‌هایی است که به گردهمایی مزبور دعوت شده است و در آن شرکت خواهد کرد.
پکن اعلام کرده است که در بلندمدت، قصد دارد یک تریلیون دلار در اجرای طرح‌های مختلف طرح «کمربند و جاده» سرمایه‌گذاری کند.
اهرم موثر دیگری که پکن، دست‌کم در پیوند با ایران، می‌تواند برای کسب امتیاز به‌کارگیرد، پیمان شانگهای است که ضمن پذیرفتن جمهوری اسلامی ایران به عضویت در جمع اعضای اصلی آن، شرایطی نیز به تهران تحمیل شده است که پذیرش یا هماهنگی با آن‌ها برای تهران آسان نیست؛ از جمله وضعیت تحریم‌ها و البته پاک شدن نام ایران از فهرست سیاه پولشویی (اف‌ای‌تی‌اف).
چین در پیوند با اجرای طرح‌های عمرانی یا تولیدی در ایران، دارای سابقه بسیار ضعیفی است. در این باره از جمله می‌توان به مشارکت چین به مثابه پیمانکار در احداث شاهراه ۱۱۰ کیلومتری تهران - شمال اشاره کرد که بیش از ۳۰ سال از آغاز آن می‌گذرد و هنوز چند سال تا تکمیل و بهره‌برداری کامل فاصله دارد، و این روند در نهایت به خروج چین از این طرح منجر شد.
حضور چین در طرح‌های اکتشاف و تولید نفتوگاز ایران هم همانقدر ضعیف و انتقادی بوده است که مشارکت مشابه شرکت‌های نفتوگاز روسیه.
در هفته نخست ماه جاری خورشیدی، حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتوگاز، در جریان مصاحبه‌ای در تهران گفت: «چینی‌ها دیگر نه در میدان نفتی یادآوران و نه در میدان آزادگان، هیچ فعالیتی ندارند.»
میدان نفتی آزادگان در مرز عراق، دارای ۳۲ میلیارد بشکه ذخیره نفت در جا است، و میدان آزادگان نیز با ذخیره‌ای کوچک‌تر، اهمیت اقتصادی گسترده‌ای دارد.
در حالیکه عراق با کمک شرکت‌های غربی، از میدان مشترک آزادگان با ایران، روزانه تا ۲۲۰ هزار بشکه نفت تولید می‌کند، سهم ایران از میدان یادشده، تالاب خشک‌شده هور‌العظیم است که حکومت جمهوری اسلامی به منظور کاهش هزینه تولید نفت برای چینی‌ها، آن را خشکانده و امروز این منطقه نیز به منبع تولید ریزگرد‌های آلاینده تبدیل شده است.
با وجود سوابق تاریک حضور چین در طرح‌های اجرایی و پرهیز از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در ایران، به دلیل نفوذ پکن در تصمیم‌گیری‌های کلان رهبری جمهوری اسلامی، چنانچه وجود ذخیره ۸.۵ میلیون تن لیتیوم در همدان اثبات شود، چینی‌های خواستار دسترسی انحصاری به این معادن خواهند شد و چه‌بسا به دلیل آلاینده بودن روند استخراج، به جای انتقال کانسنگ، فرایند تولید را نیز در ایران انجام دهند، سپس محصول خالص را با خود ببرند و آلودگی‌های محیط زیست را برای مردم همدان باقی بگذارند.
برگرفته از ایندیپندنت فارسی
