روشنک آسترکی
مؤسسه کیهان هشت دهه پیش در خرداد ۱۳۲۱ فعالیت خود را در محله سرچشمه تهران آغاز کرد و پس از انقلاب ۵۷ و مستقر شدن جمهوری اسلامی، با غصب مؤسسه از سوی انقلابیون، کیهان لندن در نخستین سال‌های کوچ ناخواسته بنیانگذارش، هزاران کیلومتر دورتر از میهن فعالیت خود را از سر گرفت. چهار دهه فعالیت کیهان لندن با پایبندی به آزادی بیان، استقلال مالی و فکری، و با کوشش روزنامه‌نگاران ملی‌گرا و ایرانخواه ادامه یافته است. فعالیت رسانه‌ای مستقل در حالی که جمهوری اسلامی جریان اطلاع‌رسانی موثق، دقیق و شفافیت در حیات سیاسی و اجتماعی ایران را به محاق برده و کشوری موازی از تحریف و دروغ و روایت‌های خودساخته ایجاد کرده، دارای اهمیت ویژه است.
کلنگ ساختمان مؤسسه کیهان در خیابان فردوسی توسط دکتر مصباح‌زاده به زمین زده می‌شود / آرشیو کیهان لندن
کیهان از غصب در تهران تا تولد دوباره در لندن
روزنامه «کیهان» در سال ١٣٢۱ خورشیدی در سه اتاق اجاره‌ای در محله سرچشمه تهران توسط دکتر مصطفی مصباح‌زاده سناتور و نماینده مجلس شورای ملی بنیانگذاری و نخستین شماره آن در سوم خرداد همان سال منتشر شد. فعالیت مؤسسه «کیهان» اما چنان گسترده شد که سه دهه بعد و در اوایل دهه ۵٠ خورشیدی بیش از ٣ هزار نفر در دفتر مرکزی و دفاتر شهرستان این روزنامه در حال فعالیت بودند. در کنار روزنامه، مجلات و هفته‌نامه‌هایی از جمله زن روز، کیهان ورزشی، کیهان بچه‌ها، کیهان بین‌المللی، کیهان انگلیسی و کیهان هوایی نیز تولیدات رسانه‌ای این مؤسسه بودند.
مؤسسه کیهان توانست تا پیش از انقلاب به یکی از بزرگترین موسسات انتشاراتی خاورمیانه تبدیل شود و روزنامه «کیهان» پرتیراژترین روزنامه کشور بود. با انقلاب ۵۷ مؤسسه کیهان نیز مانند ایران دستخوش ویرانی شد. مؤسسه کیهان توسط انقلابیون تسخیر شد و ابراهیم یزدی و محمدی اصغری هر یک مدتی مسئولیت مؤسسه کیهان را بر عهده داشتند و محمد خاتمی که بعدها به رهبر اصلاح‌طلبان تبدیل شد، برای مدتی نماینده ولی فقیه در این مؤسسه بود. در اواسط دهه هفتاد خورشیدی حسین شریعتمداری پس از مهدی نصیری به عنوان مدیرمسئول و البته نماینده ولی فقیه در کیهان مشغول به کار شد که همچنان ادامه دارد.
هرچند مؤسسه و دفتر «کیهان» در تهران همچنان در اختیار جمهوری اسلامی قرار دارد اما این نشریه ممتازِ پیش از انقلاب، در تبعید نیز بار دیگر به همت دکتر مصطفی مصباح‌زاده متولد شد. در سال‌های خفقان بعد از انقلاب در ایران، در حالی که شمار زیادی از کارآفرینان، سیاستمداران، مدیران، سرمایه‌داران و چهره‌های برجسته هنری و فرهنگی و دانشگاهی از جمله «دکتر» ناچار به ترک میهن شده بودند، تصمیم راه‌اندازی دوباره کیهان هزاران کیلومتر دورتر از تهران تصمیم بزرگی بود.
وی با سازماندهی تیم جدیدی که برخی از همکاران پیشین کیهان در ایران را در بر می‌گرفت، اینبار در خرداد ۱۳۶۲ و چهل سال بعد از چاپ اولین شماره روزنامه در تهران، نخستین شماره کیهانِ در تبعید را در لندن منتشر کرد.
انتشار چاپی کیهان تا ۸ شهریور ۱۳۹۲ ادامه داشت و پس از آن انتشارش به صورت آنلاین ادامه یافت و پس از مدتی وبسایت انگلیسی «کیهان لایف» نیز به تولیدات مؤسسه کیهان لندن افزوده شد.
کیهان لندن، نوری بر تاریکی بی‌خبری و سانسور
انتشار کیهان در خارج کشور در شرایطی آغاز شد که در داخل کشور مطبوعات در دست انقلابیونی بود که پیروزیِ در هم شکستن حکومت مشروطه و حاکمیت ملت، آنها را بیش از پیش به سوی افراط می‌راند. جمهوری اسلامی جریان گردش اطلاعات را در قبضه سیاست‌های ایدئولوژیک درآورده بود و سانسور و تحریف واقعیات در گسترده‌ترین شکل ممکن در جریان بود. رسانه برای جمهوری اسلامی به مهمترین ابزار برای تثبیت افکار ایدئولوژیک در میان مردم به کار گرفته شده بود.
در خارج کشور نیز ایرانیانی که در آن سال‌ها همچنان در شوک ویران شدن کشور، آوارگی و مهاجرت‌های ناخواسته به کشورهای مختلف بودند در بی‌خبری بسر می‌بردند و اطلاع‌رسانی بطور کلی و به ویژه به زبان فارسی تقریبا راکد بود.
در چنان شرایطی انتشار کیهان لندن همچون روزنه نوری بود که بر تاریکی وهم‌آور بی‌خبری از شرایط سیاسی و اجتماعی ایران و آنچه در پس حوادث درون و بیرون کشور وجود داشت تابیده شد.
سخن از سال‌هایی است که نه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و ایمیل وجود داشت و نه شبکه‌های ماهواره‌ای. ایرانیان خارج کشور تنها به تلویزیون و مطبوعات کاغذی دسترسی داشتند. جمهوری اسلامی با مهندسی اخباری که به خارج کشور مخابره می‌شد از انعکاس واقعی رویدادهای درون کشور به رسانه‌های بین‌المللی نیز جلوگیری می‌کرد. مطبوعات چاپی درون ایران واقعیت را آنطور که مورد نظر انقلابیون حاکم بر کشور بود بازتاب می‌دادند و حتی اگر نسخه‌ای از روزنامه‌ها و مجلات چاپ داخل به خارج راه می‌یافت، قابل اتکا و اعتماد نبود.
تولد کیهان لندن در چنین شرایطی توانست خلاء عمیقی را که در جریان مطبوعاتی ایران وجود داشت پر کند. کیهان به سرعت در میان ایرانیان خارج کشور جایگاه خود را پیدا کرد بطوری که هر شماره کیهان لندن تا هفته‌ها میان ایرانیانی که غالبا پناهجو و مهاجران ناخواسته بودند دست به دست می‌گشت.
کیهان لندن در بیش از پنجاه کشور جهان خواننده و در شرق و غرب آمریکا، کانادا ، استرالیا، ژاپن و کشورهاى اروپائی دفتر نمایندگی داشت.
نخستین نشریه مستقل و با تیراژ بالا که در قاره‌های مختلف توزیع می‌شد، نه تنها برای پوشش خبرهای مرتبط با ایران بلکه بیش از آن، به دلیل تحلیل‌های نویسندگانی که بر پایه دانش سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قادر بودند فضای تاریک سایه افکنده بر ایران را توضیح دهند محبوبیت یافته بود.
نکته قابل توجه آنجاست که کیهان لندن را می‌توان از نخستین حافظان آزادی بیان در خفقان‌آورترین روزهای تقریبا نیم قرن اخیر برای ایران و ایرانیان ارزیابی کرد. نشریه‌ای که شاهدخت اشرف پهلوی در بنیانگذاری و تداوم آن تا زمانی که در قید حیات بود، نقش مهمی بازی کرد.
این رسانه همچنین از روز نخست تا کنون توانسته اصل «استقلال» را حفظ کند؛ تا کنون نه از بودجه دولت‌ها استفاده کرده و نه «فاند» دریافت کرده است بلکه با کمک حامیان و خوانندگان و علاقمندان اداره شده و در حال حاضر نیز با سرمایه شخصی نازنین انصاری، صاحب امتیاز و مدیر مسئول مؤسسه کیهان، اداره می‌شود.
عدم وابستگی کیهان لندن به سازمان‌ها، احزاب و یا دولت‌ها سبب شده که همواره یکی از رسانه‌هایی باشد که بازتاب صدا و خواسته واقعی مردم ایران بوده است. این موضوع به ویژه در فضایی که غالب رسانه‌های تصویری و نوشتاری فارسی‌زبان خارج کشور با بودجه‌ی دولت‌ها یا سازمان‌های سیاسی و منابعِ جهت‌دار اداره می‌شوند و به ناچار می‌بایست بخشی از سیاست‌های آنها را پیش ببرند بطوری که در مواردی به سانسور اخبار و حتی شعارهای مردم می‌پردازند، توانسته نقش کیهان لندن و اعتماد مخاطبان به آن را برجسته کند.
۴۴ سال سانسور، تحریف و مهندسی خبر
فعالیت رسانه‌های مستقل فارسی‌زبان از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که جمهوری اسلامی همچنان با گذشت ۴۴ سال سانسور، تحریف و مهندسی خبر را پیش می‌برد. حکومت مستقر در ایران هرچند به روزنامه‌ها، وبسایت‌ها و مجلات مختلفی اجازه فعالیت داده و ویترینی رنگارنگ در حوزه مطبوعات داخلی ایجاد کرده اما در نهایت کنترل و سانسور حکومتی بر فعالیت «مستقل»ترین مطبوعات درون کشور سایه انداخته و همچنین دادگاه مطبوعات نیز پرتلاش به ایجاد فشارهای قضایی علیه مطبوعات داخلی و روزنامه‌نگاران ادامه می‌دهد. علاوه بر این، نهادهای امنیتی موازی نیز به کنترل و فشار بر مطبوعات و روزنامه‌نگاران مشغول هستند و جمهوری اسلامی در مقاطع مختلف ایران را به بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران جهان تبدیل کرده است.
جمهوری اسلامی با بهره‌گیری از رسانه‌های داخلی به دروغ، تحریف، ضد اطلاعات، روایت‌سازی و سناریوسازی به نفع خود و البته در تضاد با حقیقت و منافع ملی مشغول است. این چرخه تباه نه تنها در حوزه خبرهای سیاسی بلکه حتی در زمینه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز در جریان است.
تحریف و عددسازی در آمارهای اقتصادی و اجتماعی از جمله فقر، طلاق، بیکاری و بهره‌گیری از «خبردرمانی» برای جلوگیری از افزایش قیمت ارز یا سازماندهی جذب سرمایه مردم در بازار بورس، تکذیب و سانسور گزارش‌های مختلف زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی از تخریب آثار تاریخی تا ناهنجاری‌های اجتماعی، و عدم صداقت و شفافیت در ارائه گزارش‌ها درباره بیماری کرونا تنها برخی از مواردی است که به شکل همه‌جانبه برای مدیریت افکار عمومی از سوی حکومت در جریان بوده و هست.
از سوی دیگر حکومت همواره در تلاش است تمام مسیرها برای دسترسی به خبررسانی موثق و دقیق را بسته و خبرنگارانی را که جویای حقیقت هستند به شدت سرکوب می‌کند. مهندسی خبرها و جهت‌دهی به وقایع تا آنجا ادامه پیدا کرده که افکار عمومی معتقد است جمهوری اسلامی می‌کوشد مهندسی اخبار و رویدادها را حتی در برخی تلویزیون‌های فارسی‌زبان خارج کشور با فعال ساختن باندهای اصلاح‌طلب هدایت کند و افکار عمومی ایران و جهان را در مورد واقعیت آنچه در کشور جریان دارد دستکاری کند. بخشی از این دستکاری با انتشار انبوه ضداطلاعات علیه نیروهای فعال سیاسی و مدنی صورت می‌گیرد.
مجموعه‌ی این شرایط بار دیگر اهمیت وجود رسانه‌های مستقل و آزاد را یادآوری می‌کند که نه تنها خبررسانی را بر اساس واقعیات و مستندات انجام دهند بلکه بررسی‌ها و تحلیل‌های واقعی در اختیار مخاطبان بگذارند و از این راه به بهبود وضعیت و تغییرات مثبت یاری برسانند. کیهان لندن پس از چهل سال فعالیت تلاش می‌کند همچنان در همین مسیر گام بردارد.
برگرفته از کیهان لندن
