رضا غبیشاوی

1 – روسیه از موضع امارات درباره جزایر سه گانه حمایت کرده است. آنچه روی داده این گونه است: در بخشی از بیانیه پایانی نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و 6 کشور جنوب خلیج فارس (کویت، عربستان سعودی، امارات، قطر،‌ بحرین و عمان) در مسکو آمده است: "وزیران خارجه شرکت کننده در نشست از تلاش ها و ابتکارات دولت امارات برای حل اختلاف بر سر مسئله جزایر سه گانه از طریق مذاکرات دو جانبه یا دادگاه بین المللی بر پایه حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل متحد حمایت می کنند".

در این بیانیه، مالکیت جزایر متعلق به امارات یا ایران اعلام نشده یا حاکمیت امارات بر جزایر تاییده نشده بلکه موضوع جزایر به عنوان یک اختلاف اعلام و خواستار حل این اختلاف شده اند.

بخش مربوط به جزایر در بیانیه مشترک دارای سه بخش مهم است:‌ اول - به رسمیت شناختن وجود اختلاف میان ایران و امارات بر سر جزایر سه گانه و این چیزی است که ایران از اساس آن را قبول نمی کند. در نتیجه صرف اعلام وجود اختلاف،‌ تایید موضع امارات و برخلاف موضع ایران است.

نشست مشترک وزیران خارجه روسیه و 6 کشور جنوب خلیج فارس در مسکو - دوشنبه 19 تیر 1402

دوم:‌ حمایت از "تلاش ها و ابتکارات امارات برای حل این اختلاف از راه های مسالمت آمیز و بر پایه حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل متحد". بعد از به رسمیت شناختن وجود اختلاف، در این بخش هم فعالیت های امارات برای حل اختلاف حمایت می کند. از ان جایی که ایران وجود اختلاف را قبول نمی کند قطعا تلاش ها برای حل اختلاف را هم نمی پذیرد و در نتیجه علیه موضع تهران است.

در بخش سوم اشاره مستقیم به دو راه حل پیشنهادی امارات به ایران برای حل اختلاف بر سر جزایر یعنی: مذاکرات دوجانبه یا داوری بین المللی است. اشاره مستقیم و شفاف به این دو راه حل هم سومین حمایت مهم این بیانیه به ویژه روسیه از موضع امارات در برابر ایران است.

این زیرکی اماراتی هاست که نه تایید حاکمیتش بر جزایر، بلکه تایید وجود اختلاف بر سر جزایر و دو راه حل آن را به بیانیه مشترک روسیه و 6 کشور جنوب خلیج فارس روانه کرد چرا که گزینه اولی، ممکن نبود و روس ها را دچار چالش جدی می کرد اما گزینه دوم، هم تقاضای ابوظبی را پاسخ گفته و تایید کرده هم فرصت کافی توجیه و دفاع را برای مسکو باقی می گذارد. احتمالا روس ها در پاسخ به اعتراض ایرانی ها خواهند گفت ما حاکمیت ایران یا امارات بر جزایر را تایید نکرده ایم بلکه خواهان حل اختلاف میان دو طرف شده ایم.

جزایر سه گانه ابوموسی تنب بزرگ و تنب کوچک

2 – جمهوری اسلامی ایران، وجود اختلاف بر سر جزایر سه گانه را از اساس رد می کند و اصولا قائل به وجود چنین اختلافی با امارات نیست. در نتیجه در نبود اختلاف، هیچ اقدامی برای حل آن از سوی ایران،‌ موضوعیت ندارد.

این موضوع برخلاف دیگر اختلافات مرزی ایران با همسایگان است که از جمله می توان به اختلاف ایران و کویت بر سر تعیین مرز دریایی در خلیج فارس و مالکیت بر میدان گازی نفتی آرش / الدره یا اختلاف مشابه ایران با کشورهای ساحلی دریای خزر بر سر تعیین مرزهای دریایی اشاره کرد. ایران این اختلافات را قبول دارد و در نتیجه برای حل انها،‌ حداقل راه مذاکرات دوجانبه را می پذیرد.

ایران جزایر سه گانه را بخشی از خاک خود می داند و در مقابل، امارات مدعی است این سه جزیره متعلق به این کشور هستند و ایران آنها را اشغال کرده است. امارات خواهان حل این موضوع از طریق مذاکره دو جانبه یا داوری بین المللی است. ایران هم اصل وجود چنین اختلافی را قبول نمی کند و در نتیجه از ورود به راه های حل اختلاف هم خودداری می کند و نمی پذیرد.

ایران با کویت برای ترسیم مرزهای دریایی بارها جلساتی داشته که بی نتیجه بوده اند. همین اتفاق درباره اختلاف ایران با کشورهای ساحلی دریای خزر درباره اختلافات مرزی دریایی وجود دارد اما دو طرف به دنبال ادامه مذاکرات هستند.

آخرین مراجعه به داوری بین المللی برای حل اختلاف مرزی در منطقه میان قطر و بحرین بر سر جزایر مرزی میان دو کشور در سال 2001 انجام شد. اختلاف اساسی برسر جزایر "حوار" بود؛ جزایر بزرگ که در نزدیکی مرزهای قطر هستند اما بحرین مدعی مالکیت بر آنها بود. دیوان بین المللی دادگستری بعد از جلسات متعدد و شنیدن نظرات نمایندگان قطری و بحرینی، این جزایر را متعلق به بحرین دانست.

همچنین دیگر جزایر مورد اختلاف یعنی "الزباره،‌ جنان و فشت الدیبل" را متعلق به قطر اعلام کرد. منامه و دوحه چون خود از ابتدا بر سر این راه حل توافق کرده بودند؛ نتایج این داوری را قبول و اجرا کردند و به این نزاع و اختلاف مرزی پایان دادند گرچه اختلاف بر سر دیگر مسائل از جمله دخالت قطر در مسائل داخلی بحرین و حمایت قطری ها از مخالفان بحرینی ادامه دارد.

جزایر حوار میان قطر و بحرین - دو کشور اختلاف را به دیوان دادگستری بین المللی بردند - داوری بین المللی مالکیت جزایر را به بحرین داد

جزایر حوار میان قطر و بحرینبریتانیا و آرژانتین بر سر مالکیت جزایر فالکلند / مالویناس اختلاف دارند و هر یک این جزایر را بخشی از خاک خود می داند. این جزایر هم اکنون تحت حاکمیت و اداره بریتانیا هستند اما آرژانتین آنها را تحت اشغال انگلیس می داند. در همه پرسی سال 1391 در جزایر فالکلند اکثریت به باقی ماندن تحت حاکمیت بریتانیا رای دادند اما آرژانتین معتقد است بریتانیا با کوچ دادن انگلیسی ها به این جزایر و ساکن کردن آنها، بافت و نسبت جمعیتی در این جزیره را به نفع لندن تغییر می دهد و در همه پرسی / رفراندوم تعیین سرنوشت ، نتیجه را کسب می کند. آرژانتین خواستار حل اختلاف مرزی با بریتانیا از طریق مذاکرات دوجانبه یا دیگر راه حل های مسالمت آمیز است اما لندن هر گونه مذاکره درباره این جزایر را رد می کند.
ایران در این ماجرا از آرژانتین حمایت می کند.

دیگر اختلاف سرزمینی قابل اشاره، میان مراکش و اسپانیاست. اسپانیا دو شهر (سبته و ملیله)‌ از خاک مراکش در شمال آفریقا را در کنترل خود دارد و آنها را بخشی از خاک خود می داند. مراکش اما این موضوع را قبول نمی کند و آنها را بخش های اشغال شده از خاک خود به دست اسپانیا می داند. اسپانیا وجود اختلاف مرزی با مراکش یا هر گونه مذاکره را رد می کند.

دو شهر سبته و ملیله در شمال مراکش و آفریقا، تحت حاکمیت اسپانیا هستند - اسپانیا آنها را بخشی از خاک خود می داند اما مراکش آنها را بخشی از خاک خود در اشغال اسپانیا اعلام کرده است.

3 – نگاه بسیاری در ایران به کشورهای دوست،‌ به عنوان مستعمره است. یعنی انتظار دارند همه تصمیم گیری ها و مواضع این کشورها به صورت خودکار، هماهنگ و همسو با تهران باشد. این در حالی است که هر کشوری در جهان براساس منافع خود تصمیم گیری و رفتار می کند و ممکن است مواضعش در مقایسه با کشور دیگر،‌ همسو، متفاوت، بی ارتباط، ناهمسو، متضاد، دشمنانه یا متجاوزانه باشد حتی اگر در گروه کشورهای دوست دسته بندی شود.

برخی به اشتباه تصور می کنند تنها کشور جهان، ایران است و دیگر کشورها باید به صورت خودکار مواضع خود را با تهران همسو و هماهنگ کنند در حالی که کسب نظر دیگر کشورها نیازمند دیپلماسی و در سطح بالاتر، فعالیت و پیگیری سیاست ها و ارتباطات گسترده و متوازن سیاسی - اقتصادی است.

این ماموریت اصلی دولت و به ویژه دستگاه دیپلماسی است که با فعالیت و پیگیری و مراقبت مواضع دیگر کشورها حتی دوست، آنها را به سمت مطلوب متمایل کند.

4 – تکرار بیانیه چین از سوی روسیه در حمایت از موضع امارات درباره جزایر سه گانه، کاملا قابل پیش بینی بود. 7 ماه قبل سران چین و 6 کشور جنوب خلیچ فارس در بیانیه ای درباره جزایر سه گانه در حمایت از امارات و علیه ایران موضع گیری کردند که دقیقا همین موضع فعلی بود. بدون ورود به اعلام حاکمیت ایران یا امارات بر جزایر سه گانه، صرفا حمایت از امارات برای اختلاف بر سر جزایر سه گانه و حمایت از راه حل های امارات (از جمله مذاکره دوجانبه). این موضوع نشان می دهد تلاش های ایران برای جلوگیری از تکرار این اتفاق ناکام مانده است.

قبل از برگزاری نشست وزیران خارجه روسیه و شورای همکاری در مسکو، این احتمال جدی درباره طرح موضوع جزایر در بیانیه به همان شکل چین مطرح بود. سوال اینجاست آیا مسوولان ایرانی این موضوع را پیش بینی کرده بودند یا نه؟ اگر نه که خود نشانه بدی است. اگر بله مشخص می شود رایزنی های آنها با مسوولان روس و 6 کشور جنوب خلیج فارس ناموفق بوده است. این موضوع خود نیز نشانه بدی است.

همین سوالات درباره نشست قبلی سران چین و کشورهای جنوب خلیج فارس در عربستان سعودی قابل طرح بود که مسوولان ایرانی در جلوگیری از طرح موضوع، ناکام ماندند.

5 – شیوه کار اماراتی ها برای کسب حمایت چین و روسیه در حال حاضر و امریکا و اروپا در گذشته در موضوع جزایر سه گانه این گونه است: امارات وارد اعلام مالکیت خود بر جزایر نمی شود بلکه صرفا دعوت به حل اختلاف از طریق راه های مسالمت آمیز می کند. در نتیجه بسیاری از کشورها آن را می پذیرند. با این حال صرف پرداختن به وجود این اختلاف، به سود ابوظبی و تقویت کننده موضع این کشور است.

6 - با اشاره به مواضع چین و روسیه و مواضع قبلی امریکا و اتحادیه اروپا، همه 5 عضو دائم و دارای رای وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد، از موضع امارات درباره پذیرش وجود اختلاف بر سر جزایر و دعوت به مذاکرات دوجانبه یا مراجعه به داوری بین المللی برپایه حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل متحد حمایت می کنند. این نیز دستاورد بزرگ برای امارات است.

وزارت خارجه آمریکا در فروردین 1391 به صراحت وجود اختلاف میان ایران و امارات بر سر جزایر سه گانه را تایید و از خواست امارات بر حل این اختلاف از راه های مسالمت آمیز حمایت کرد. وزارت خارجه آمریکا در فروردین 1391 و بعد از سفر محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری وقت ایران به ابوموسی، در بیانیه ای با توصیف مسئله جزایر سه گانه به عنوان "اختلاف مرزی" میان ایران و امارات، خواستار حل "مسالمت آمیز" این اختلافات شده بود.

"مارک تونر" سخنگوی وقت وزارت خارجه آمریکا در بیانیه ای گفته بود: سفر محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران به یکی از جزایر مورد نزاع، باعث پیچیده شدن این مشکل شده است. در این بیانیه بدون تایید اماراتی یا ایرانی بودن جزایر سه گانه آمده بود: آمریکا از خواسته دولت امارات برای حل این نزاع از طریق گفتگو یا مراجعه به دادگاه بین المللی لاهه، اعلام حمایت می کند. واشنگتن از تهران می خواهد به درخواست ها و پیشنهادات امارات در این زمینه، پاسخ دهد.

در تیر 2010 هم وزیران خارجه اتحادیه اروپا و شورای همکاری (6 کشور جنوب خلیج فارس) در نشستی مشترک، بیانیه ای صادر کردند و ضمن به رسمیت شناختن اختلاف مرزی میان ایران و امارات بر سر جزایر سه گانه، از تلاش ها و خواسته های امارات برای حل این اختلاف مرزی از راه های مسالمت آمیز از جمله مذاکرات دوجانبه یا دادگاه بین المللی، حمایت کردند.

در تیر 92 سخنگوی کاترین اشتون مسوول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: نظر ما و شورای همکاری درباره جزایر سه گانه مطابقت دارد. مایکل مان سخنگوی مسؤول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مصاحبه با خبرگزاری رسمی بحرین (بنا) توضیح داده بود دیدگاه های اتحادیه اروپا و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس براساس بیانیه نشست وزیران خارجه دو طرف در 2010 درباره مسائل سیاسی مختلف و از جمله جزایر سه گانه مطابقت دارد.

نشست سران چین و 6 کشور جنوب خلیج فارس در عربستان سعودی - آذر 1401 - در بیانیه این نشست هم از موضع امارات درباره جزایر سه گانه حمایت شد

7 – شش کشور جنوب خلیج فارس یعنی کویت، عربستان سعودی، امارات، قطر،‌ بحرین و عمان که در قالب سازمان بین المللی "شورای همکاری" جمع هستند در برابر تحولات بین المللی و کشورهای منطقه و قدرت های جهانی، نگاه واقع گرایانه به دور از تخیل و توهم دارند. آنها با قدرت های غرب و شرق رابطه متوازن دارند و از همین دریچه، سیاست های کسب و تقویت منافع ملی خود را دنبال می کنند.

8- وزیران خارجه 6 کشور جنوب خلیج فارس که روز دوشنبه در مسکو با وزیر خارجه روسیه نشست مشترک برگزار و بیانیه مشترک صادر کردند همگی در اردوگاه غرب و امریکا تعریف می شوند؛ با امریکا و اروپا روابط نزدیک دارند و از سوی امریکا و اروپا هم پیمان یا شریک تعریف می شوند... همگی میزبان نظامیان یا پایگاه نظامی امریکایی و غربی هستند با این حال در جنگ روسیه علیه اوکراین، موضع میانه را در پیش گرفته اند گرچه در رای گیری های سازمان ملل متحد علیه مسکو و به سود اوکراین رای داده اند.

این 6 کشور، حمله روسیه به اوکراین را تجاوز نمی دانند؛ برخلاف تحریم های غربی، روابط اقتصادی با روسیه را ادامه دادند و مسیر دور زدن تحریم های غربی علیه مسکو و میزبان سرمایه های فراری روس ها از اروپا شده اند. همسویی با روسیه در کاهش تولید نفت برای افزایش قیمت آن که باعث خشم دولت امریکا شد یکی از مهمترین جهت گیری های جنوب خلیج فارس در یک سال اخیر بود.

روسیه برای کشورهای جنوب خلیج فارس یک گزینه در میان سایر گزینه هاست. برای روسیه هم روابط با 6 کشور جنوب خلیج فارس به دلایل مختلف از جمله روابط اقتصادی - سیاسی و از همه مهمتر مقابله با انزوا اهمیت دارد.

کافی است به حجم اقتصاد و درآمدهای نفتی این 6 کشور جنوب خلیج فارس (کویت، عربستان سعودی، امارات، قطر،‌ بحرین و عمان) و بازیگری و ارتباطات سیاسی همه جانبه و متوازن آنها توجه کنیم تا دلایل حمایت چین و روسیه از موضع امارات درباره جزایر را بدانیم.
برگرفته از عصر ایران