اشکان منفرد
شاهزاده رضا پهلوی در حاشیه اجلاس امنیتی در مونیخ، در پاسخ به پرسشی در خصوص نوع حکومت آینده پاسخی دادند که شنیدن آن برای نگارنده این سطور و بسیاری در فضای سیاسی ایران دور از انتظار بود که در ادامه بحث‌ها و نقدهایی رو در شبکه‌های اجتماعی شکل داد.

شاهزاده رضا پهلوی با اشاره به غیردموکراتیک بودن سیستم موروثی، اشاره کردند که این چالشی است جدید پیش روی دوستداران سیستم پادشاهی مشروطه که راهی را برای حل این مشکل پیدا کنند.

سیستم موروثی، یکی از اصولگرایانه‌ترین سیستم‌های حکومتی در تاریخ بوده است و در بسیاری از فرهنگ‌ها به کار گرفته شده است. در ایران، سیستم موروثی به معنای انتقال قدرت از پدر به پسر و در بعضی موارد به دختر از طریق یک مجموعه از ترتیبات فرهنگی و قانونی توصیف می‌شود. موضوع پادشاهی موروثی در ایران بیشتر به عنوان یک سنت فرهنگی تلقی می‌شود تا به عنوان یک قانون رسمی.

بطور کلی سیستم‌هایی که به شکل غیرموروثی عمل می‌کنند جمهوری نامیده می‌شوند. در تاریخ نمونه‌ای از «سلطنت انتخابی» یا «انتخاباتی برای سلطنت» وجود ندارد. تمام سیستم‌های پادشاهی در جهان موروثی هستند. «پادشاهی انتخابی» عنوان ابداعی جدیدی است که امیدوارم در فرصتی شاهزاده شکل و ساختار آن را تشریح کنند. در کشورهایی با تاریخ پادشاهی بحث‌های فراوانی در خصوص معایب و مزایای موروثی بودن پادشاهی وجود دارد که می‌توان برای هر کدام نمونه‌های روشن و تاریخی ارائه داد. به باور نگارنده، مزیت سیستم پادشاهی، با توجه به سنت فرهنگی آن در تاریخ سیاسی ایران، به موروثی بودن آن است که در ادامه به تفصیل به مهمترین موارد آن اشاره می‌شود.

پایداری سیاسی

یکی از مزایای پادشاهی موروثی پایداری سیاسی است. حکومت موروثی معمولاً باعث استحکام و پایداری در کشور می‌شود. چرا که اعضای خاندان حاکم در طول سالیان زیادی حکومتداری را آموخته و با شرایط کشور آشنا شده‌اند. یکی از مثال‌های مشهور در پایداری سیاسی در تاریخ ایران، سلسله پادشاهی ساسانیان هستند که یک خاندان واحد برای بیش از چهارصد سال توانست قدرت را حفظ و کشور را به خوبی اداره کنند. ساسانیان با استفاده از سلطنت موروثی و اتخاذ یک سیاست بلندمدت توسط شاهان و شاهزاده‌های دوران، موفق شدند از ایران در برابر تهاجمات اعراب، هون‌ها و رومیان دفاع کنند. پایداری سیاسی ساسانیان و تلاش برای ادامه سیاست‌های شاهان ساسانی بود که به شکوفایی فرهنگی و هنری در ایران منجر شد که توانستند ایران را به عنوان یکی از تمدن‌های برجسته آن دوران معرفی کنند.

سیستم موروثی در تایلند، تاریخ بلندی دارد و خاندان چاکری در این کشور از سال ۱۷۸۲ به حاکمیت این کشور مشغول شده‌اند. در پایداری سیاسی دویست و چهل ساله این سلسله پادشاهی، تایلند شاهد توسعه‌ای چشمگیر در زمینه‌هایی همچون اقتصاد، آموزش و پرورش و سیاست خارجی بوده است.

پادشاهی موروثی در عمان نیز دارای تاریخی طولانی است و خاندان آل سعید از سال ۱۷۴۴ زمامدار امور هستند. در این دوران عمان هم شاهد توسعه‌ای چشمگیر در زمینه‌هایی همچون اقتصاد، آموزش و پرورش و تحولات فرهنگی بوده است.

در بین پادشاهی‌های موروثی با تاریخی نه به درازای ساسانیان و خاندان چاکری و آل سعید، میتوان به خاندان آل سعود در عربستان سعودی و یا سلسله پادشاهی پهلوی اشاره کرد. در پادشاهی موروثی خاندان پهلوی بود که پنجاه و چهار سال حکمرانی، اقتصاد ایران پیشرفت چشمگیری کرد و بسیاری از زیرساخت‌ها و صنایع این کشور به وجود آمد. خروجی پایداری سیاسی پنجاه و چهار ساله این خاندان بود که به شکوفایی فرهنگی و هنری منجر شد. در انگلستان، دودمان موروثی وینزر از سال ۱۹۰۱ حاکمیت بر انگلستان را به عهده داشته‌اند و تا امروز ادامه دارد. دانمارک، هلند، بلژیک، ژاپن و لوکزامبورگ از دیگر کشورهایی با پادشاهی موروثی هستند که پایداری سیاسی، این کشورها را در رده بهترین کشورهای جهان قرار داده است. در تمام این کشورها، پادشاه و ملکه به عنوان نماد قدرت و وحدت ملی شناخته می‌شوند و تعامل مهمی‌ با دولت و مردم این کشورها دارند.

تاریخچه و فرهنگ

پادشاهی موروثی معمولاً با احترام به تاریخچه و فرهنگ کشور همراه است، چرا که این حکومت‌ها بر مبنای تاریخ و فرهنگ خود ساخته شده‌اند و برای حفظ آنها نیز تلاش می‌کنند. به همین دلیل، این نوع حکومت‌ها برای حفظ آثار تاریخی و فرهنگی کشور انگیزه بیشتری دارند. در کشورهایی که پادشاهی موروثی وجود دارد، عموماً آثار تاریخی و فرهنگی مهمی‌ وجود دارند که به عنوان نمادهایی از قدرت و رویش تمدنی کشور شناخته می‌شوند. از این رو، پادشاهی موروثی می‌تواند به حفظ و تقویت هویت فرهنگی و تاریخی کشور کمک کند.

بطور مثال، طی دوران حکمرانی دویست و پنجاه ساله سلسله چند قومیتی چینگ در چین که مشهور به دوران «فراز و نشیب» چین است، با همکاری میان امپراتوری چین و اقوام ساکنان مناطق مختلف کشور، فرهنگ چینی به شکل گسترده‌ای شناخته شد. در طول این دوران، امپراتوران چینگ با تلاش‌های فرهنگی خود، بسیاری از آثار هنری، ادبی و معماری را ساخته و به نمایش گذاشتند. در زمینه هنر، نقاشی‌های چینی، نقاشی‌های طبیعت و موسیقی چینی بطور گسترده‌ای شناخته شدند. در زمینه معماری، ساختمان‌های بزرگی مانند قلعه امپراتوری ساخته شدند که هنوز هم برای بازدید کنندگان در دسترس و منبعی برای کسب درآمد و جذب توریست به شمار می‌روند.

در طول تاریخ، فرهنگ و هنر ژاپن تحت تاثیر فرهنگ چین و کره قرار گرفته بود اما با توسعه سیستم پادشاهی موروثی ژاپن که به عنوان خاندان یاماتو شناخته شده است، هنر و فرهنگ ژاپن به شکل گسترده‌ای شکوفا شد. ساخت نقاشی‌های اوریگامی، سفالگری، کلاه‌سازی و ساخت قلم‌های خط ژاپنی (شدو) در این دوره شکوفا شد. در پادشاهی موروثی تایلند، که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های موروثی در جهان محسوب می‌شود، هنر و فرهنگ تایلند به شکل گسترده‌ای شکوفا شد.

در تاریخ ایران شهرسازی و معماری در دوران ایلخانیان و تیموریان رشد فراوانی داشت. در این دوره، بجای یک روش معماری ثابت و مشخص، به ساختمان‌هایی با تنوع بیشتری مانند مساجد، مدارس و باغ‌های عمومی‌ پرداخته شد. در دوره صفویه، هنر شاهنامه‌خوانی و داستان‌های شاهنامه به رواج بیشتری رسید. حمایت شاه عباس از کاخ‌ها، مساجد و بناهای بزرگ و تشویق هنرمندان و شعرا، دوره‌ای با نام «عصر شاه عباسی» را رقم زد که شکوه آن را در اصفهان امروزی می‌توان مشاهده کرد.

خوانندگان این مطلب با کمی‌ جستجو می‌توانند نمونه‌های فراوانی از شکوفایی فرهنگی و تاریخی ایران را در دوران زمامداری دو پادشاه پهلوی و ملکه در ایران به دست بیاورند. در کل، سیستم‌های موروثی، بخش بزرگی از فرهنگ و هویت یک کشور را شکل می‌دهند و می‌توانند به ایجاد شکوفایی‌های هنری و فرهنگی کمک کنند. پادشاهان پهلوی و ملکه ایران نیز از این قاعده مستثنی نبودند.

تعهد حاکمان

حاکمان در پادشاهی موروثی برای حفظ جایگاه و قدرت خود، بیشتر تلاش می‌کنند تا به نیازهای مردم پاسخ دهند تا به یک حزب و گروه سیاسی، به این ترتیب تعهد و مسئولیت‌پذیری آنها بیشتر است و در تاریخ کشورهایی با تجربه پادشاهی می‌توان دید که چنین جایگاهی توانسته باعث بهبود شرایط زندگی مردم شود.

ژاپن که به عنوان یکی از موفق‌ترین مدل‌های پادشاهی موروثی شناخته می‌شود، حاکم به عنوان نماینده ارشد دولت، مسئولیت زیادی در قبال مردم دارد. در طول تاریخ، حاکمان ژاپن برای توسعه کشور خود و پاسخ به نیازهای مردم، تلاش کردند تا به شکل مثبتی در زندگی آنها تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، در دوره ادو، یکی از مهمترین حاکمان ژاپن به نام توکوگاوا ایه‌یاسو، اصلاحاتی را در کشور خود ایجاد کرد که باعث بهبود شرایط زندگی مردم شد.

در همین ایران به عنوان مثال، محمدرضا شاه پهلوی تلاش کرد که با اصلاحاتی به نام اصلاحات ارضی و بعدتر با انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم، کشور را به سمت تحولات جدید هدایت کند. این اصلاحات شامل مسائلی مانند آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، توسعه صنعت، زیرساخت‌ها و غیره بود. شاه به عنوان رهبر کشور، تلاش کرد تا نیازهای مردم را برآورده کند و اقتصاد را بهبود بخشد. او همچنین تلاش کرد تا کشور را به جهانیان معرفی کند و روابط بین‌المللی را تقویت کند. در کنار خدمات محمدرضا شاه پهلوی کافی است نگاهی به لیست خدمات شهبانو فرح پهلوی نیز بیاندازیم.

در پایان، این مثال‌ها تنها بخشی از تاریخ پادشاهی موروثی در کشورهای جهان هستند و بسته به شرایط تاریخی و فرهنگی، موارد متعددی برای هر کشور و حتی هر دوره زمانی می‌توان برشمرد. همانطور که در ابتدای این گفتار ذکر شد، «سلطنت انتخابی» در ادبیات سیاسی همان جمهوری است. موروثی بودن منافاتی با دموکراسی ندارد، کما اینکه سیستم‌های دموکرات زیادی با وعده بهشت برای مردمان خود جهنم بی پایانی آفریدند، از جمله جمهوری اسلامی.

مثال ساده و دم دستی دیگری برای ختم کلام، آیا شاهزاده رضا پهلوی مایل بودند میراثدار حکومت پدر فقید خود می‌بودند و به گفته خود به روشی «غیردموکراتیک» به قدرت می‌رسیدند یا شاهد پیروزی انقلابیون پنجاه و هفتی باشند و چهل و اندی سال خسران و جنایت؟! در سیاست نیت مهم نیست، نتیجه اعمال است که به یادگار می‌ماند. اگر امروز در خیابان‌های ایران نام دو پادشاه پهلوی به نیکی یاد می‌شود و نسل جوان خود را وامدار تلاش آن دو پدر و پسر برای توسعه زیرساخت‌های ایران می‌بیند، ریشه در عملکرد و خدمات آنان برای خیر همگانی و سعادت مردم ایران دارد، نه هیچ چیز دیگری.

زنده باد ایران

برگرفته از کیهان لندن