نادر زاهدی
حزب در گفتمان سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی و تاریخ سیاسی، به جمعی گفته می‌شود که حول محور و هدف تعیین شده، گرد می‌آیند و سازمان یا گروهی را تشکیل می‌دهند؛ بر اساس هدف و آرمان، منشور، اساسنامه و مرامنامه‌ای تدوین شده و حزب در جایگاه گروهی متشکل از افراد سیاسی، به فعالیت می‌پردازد؛ ساختار منظم، مرامنامه واقع‌گرا و اهداف واقعی، حزب سیاسی را در صحنه فعالیت‌های مبارزاتی و مدنی قرار می‌دهد.
درواقع، حزب محلى است که عده‌اى با هدف مشترک و براى زمان نامشخص در رسیدن به آن هدف، با همدیگر همکارى مى‌کنند. هدف مشترک را در یک منشور مى‌نویسند و با اعتبار به این باورها اعضا جدید پیدا مى‌کنند، در حقیقت منشور هست که قدرت یک حزب را مى‌تواند گسترش بدهد. داشتن یک اساسنامه که روابط میان اعضا چگونه باشد نیز نقش برجسته‌اى در به ثمر رساندن هدف حزبی، ایفا مى‌کند. در حقیقت بدون داشتن برنامه سیاسى فقط چون فلان شخص مثلا کاریزماتىک در آن حضور دارد و یا از طرف دولت پشتیبانى مى‌شود، مى‌تواند کمکى به چند نفر خودى باشد ولى نه به ملت.
به تناسب آرمان‌ها و اهداف، افراد فعال سیاسی، ایدئولوژی‌های سیاسی و دیدگاه‌های فکری در سیاست، احزاب مختلف در جامعه به وجود می‌آیند؛ طرفه آنکه در صحنه سیاسی ایران شاهد شکل‌گیری احزاب لیبرال دمکرات- سوسیال دمکرات- کمونیست و کارگری- کمونیست شورایی و… هستیم؛ هر کدام از این احزاب و سازمان‌ها در پی رسیدن به اهداف مبارزاتی هستند که در مرامنامه و اساسنامه تشکیلاتی خود، آنها را بیان داشته و در معرض افکار عمومی گذاشته‌اند.
بنا بر آنچه به کوتاهی اشاره کردم، وجود هدف معین حزبی و دارا بودن مرامنامه و ساختار تشکیلاتی، حزب و یا احزابی را در گفتمان و صحنه سیاسی کشور قرار می‌دهد. حال با این مسائل و شرایط احزاب می‌توانند برای پیشرفت بهینه و سالم هدف سیاسی، تقویت گفتمان سیاسی و تلاش همه‌جانبه برای رسیدن به هدف‌های مبارزاتی، با دیگر احزاب و سازمان‌ها دست به اتحاد و ائتلاف زده و جبهه‌ای مبارزاتی تشکیل دهند؛ جبهه مقاومت ملی در فرانسه دوره اشغال نازی‌های، یکی از موفق‌ترین ائتلاف مبارزاتی و اتحاد سیاسی است که تاریخ سیاسی اروپای نوین به خاطر دارد.
در ائتلاف و اتحادهای مبارزاتی، چندین حزب با حفظ هویت تشکیلاتی و مراعات اهداف و ایده‌های سیاسی، در کنار احزاب و سازمان‌های سیاسی دیگر قرار می‌گیرد. همانطور که اشاره کردم این همبستگی می‌تواند موقت و برای پیشبرد مبارزات ملی انجام گیرد و مانند حضور همه‌جانبه مردم در اعتراضات و مبارزات خیابانی، نشانه‌ای از اتحاد ملی احزاب و سازمان‌های سیاسی باشد. همچنان اتئلاف میان احزاب و سازمان‌های سیاسی می‌تواند هم دوره مبارزاتی را در بر گیرد و هم دوره‌ای را شامل شود که نهادهای دمکراتیک در کشور مستقر شده‌اند؛ ائتلاف و اتحاد احزاب مختلف در پارلمان‌ها و زمان‌های مبارزه انتخاباتی و رأی‌گیری، نمونه‌ای از این ائتلاف سیاسی میان احزاب به شمار می‌رود.
بنابراین در هر شرایطی و با هر مرام و هدف سیاسی، حزب سیاسی از جایگاه ممتاز و ویژه‌ای در مبارزه ملی و مدنی برخوردار است؛ درواقع، بدون حزب سیاسی هیچ مبارزه‌ای به نتیجه نمی‌رسد؛ چرا که حزب سیاسی، اهداف و ایده‌ها و افکار مبارزاتی را ساماندهی می‌کند و بدون ساماندهی (متشکل ساختن فکر و فعالیت) مبارزه سیاسی، ثمره‌ای دمکراتیک به دست نمی‌آید. چنانکه فرهنگ‌سازی سیاسی و نهادینه کردن آن در میان اقشار مختلف مردم، از وظایف حزبی و تشکیلاتی هستند.
