آبانگان يکی از جشنھای ايرانی است که در ستايش و نيايش ايزدبانو آناھيد که ايزد آبھای روان بوده، برگزار میشده است. زمان برگزاری اين جشن در آبان روز از آبان برابر با روز دھم آبان بوده است.
جشن آبانگان جشنی است در گرامیداشت سياره درخشان اَنَھيتَه / آناھيد (زھره) و رود پھناور و خروشان اردوی / آمو (آمودريا) و بعدھا ايزدبانوی بزرگ آبھا در ايران.
(Ardavi – Sura Anāhita) اَردوی سوره اَناھيتا ايزدبانويی ايرانی بسيار برجسته ای است كه نقش مھمی درآيينھای ايرانی دارد و پيشينه ستايش و بزرگداشت اين ايزد بانو در فرھنگ ايرانی به دوره ھای پيش از زرتشتی درتاريخی ايران میرسد.
بخش بزرگی در کتاب اوستا به نام آبان يشت (يشت پنجم) که يکی از باستانیترين يشتھا میباشد به اين ايزد بانو اختصاص دارد. در اين يشت، او زنی است جوان، خوش اندام، بلند بالا، زيبا چھره، با بازوان سپيد و اندامی برازنده، كمربند تنگ بر ميان بسته، به جواھر آراسته، با طوقی زرين بر گردن، گوشواری چھارگوش در گوش، تاجی با سد ستاره ی ھشت گوش بر سر، كفشھايی درخشان در پا، با بالاپوشی زرين و پرچينی از پوست سگ آبی.
آناھيد گردونه ای دارد با چھار اسب سفيد؛ اسبھای گردونه ی او ابر، باران، برف و تگرگ ھستند.
او در بلندترين طبقه آسمان جای گزيده است و بر كرانه ی ھر درياچه ای، خانه ای آراسته، با سد پنجره درخشان و ھزار ستون خوش تراش دارد.
او از فراز ابرھای آسمان، به فرمان اھورامزدا، باران و برف و تگرگ را فرو میباراند.
نيايشگاه ھای آناھيتا معمولا در كنار رودھا برپا میشده و زيارتگاه ھايی كه امروزه با اسامی دختر و بی بی مشھور ھستند و معمولا در كنار آنھا آبی جاری است، میتوانند بقايای آن نيايشگاهھا باشند.

برخی حتی سفره ھای نذری با نام بی بی (ھمچون بی بی سه شنبه) را بازمانده آيينھای مربوط به آناھيتا میدانند.
آناھيتا ھمتای ايرانی آفروديت، الھه عشق و زيبايی در يونان و ايشتر، الھه بابلی، به شمار میرود

نماد ايزد بانوی آبان (اَردوی سوره اَناهيتا)

واژه آب که جمع آن آبان است در اوستا و پھلوی آپ و در سانسکريت آپه Apaو در فارسی ھخامنشی آپی میباشد.
اين آخشيج (عنصر) ھمانند آخشيجھای اصلی ديگر چون آتش وخاک و ھوا در آيينھای ايرانيان باستان مقدس است و آلودن آن گناھی بس بزرگ است.
برای ھريک از چھار آخشيج امشاسپندی (فرشته) ويژه نامگذاری شده است. به گواھی اوستا و نامه ھای دينی پھلوی، ايرانيان آخشيجھای چھارگانه را که پايه نخستين زندگی است، میستودند.
در جشن آبانگان، پارسيان، به ويژه زنان در کنار دريا يا رودخانه ھا، فرشته آب را نيايش میکنند. ايرانيان کھن آب را پاک (مقدس) میشمردند و ھيچگاه آنرا آلوده نمیکردند و آبی را که اوصاف سه گانه اش (رنگ - بو – مزه) دگرگون میشد برای آشاميدن و شستشو به کار نمی بردند.
برگرفته از مجله پژوهش